تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی
آیا تاکنون در مسائل حقوقی یا کیفری دچار سردرگمی شده‌اید؟ بسیاری از مردم تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری را به‌خوبی نمی‌دانند و این عدم آگاهی ممکن است در پیگیری مسائل قضایی مشکلاتی ایجاد کند. هدف این مقاله، توضیح این تفاوت‌ها به زبانی ساده و روشن است تا شما، خواننده عزیز، به‌راحتی پاسخ سوالات خود را بیابید. در سیستم قضایی هر کشوری، دو مسیر اصلی برای حل اختلافات و رسیدگی به جرایم وجود دارد: دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری. هر کدام از این مسیرها دارای اهداف، مراحل و پیامدهای مخصوص به خود هستند. با هم به بررسی دقیق این تفاوت‌ها می‌پردازیم تا درک بهتری از آن‌ها پیدا کنید.
نگاهی اجمالی به تفاوت دعاوی حقوقی با کیفری
دعوای حقوقی زمانی مطرح می‌شود که حقوق مالی یا شخصی فردی دچار نقض شده باشد و هدف اصلی آن، جبران خسارت‌های وارد شده به فرد آسیب‌دیده است. از سوی دیگر، دعوای کیفری مربوط به زمانی است که جرمی صورت گرفته و امنیت عمومی و نظم اجتماعی را به خطر انداخته است. در این نوع دعاوی، هدف اصلی، مجازات فرد مجرم و پیشگیری از وقوع مجدد جرم می‌باشد. در ادامه به بررسی جزئیات و تفاوت‌های این دو نوع دعوی پرداخته خواهد شد.
1. تفاوت شکایت کیفری و داخواهی حقوقی در نحوه طرح دعوی
یکی از اساسی‌ترین تفاوت‌ها بین دعاوی حقوقی و کیفری، در نحوه آغاز و طرح دعوی است.
- دعاوی حقوقی: برای طرح دعوای حقوقی، فرد زیان‌دیده باید یک دادخواست تنظیم و به دادگاه ارائه کند. دادخواست شامل مشخصات طرفین، موضوع دعوی و دلایل و مدارک اثبات ادعا است. به این عمل، اقامه دعوی حقوقی یا داخواهی حقوقی گفته می‌شود.
- دعاوی کیفری: برای طرح دعوای کیفری، فردی که از وقوع جرم متضرر شده یا شاهد آن بوده است، باید شکایت کیفری یا شکواییه تنظیم و به مراجع قضایی صالح، مانند دادسرا یا کلانتری، ارائه کند. شکواییه شامل مشخصات شاکی و متهم (در صورت امکان)، زمان و مکان وقوع جرم و شرح ماجرا است.
بنابراین، می‌توان گفت که تفاوت در نوع درخواست و فرم آن، اولین گام در تشخیص این دو نوع دعوی است.
2. تفاوت دعاوی حقوقی با کیفری در مرجع صلاحیت رسیدگی
مرجع قضایی که صلاحیت رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری را دارد، متفاوت است.
- دعاوی حقوقی: رسیدگی به دعاوی حقوقی در صلاحیت دادگاه مدنی یا دادگاه‌های حقوقی است. بسته به نوع و میزان خواسته، پرونده ممکن است در شورای حل اختلاف (برای دعاوی با مبلغ کم) یا دادگاه حقوقی یک یا دو مورد رسیدگی قرار گیرد. در صورت اعتراض به رای دادگاه بدوی، امکان طرح دعوی در دادگاه تجدید نظر نیز وجود دارد.
- دعاوی کیفری: رسیدگی به دعاوی کیفری ابتدا در دادسرا آغاز می‌شود. دادسرا وظیفه تحقیق و جمع‌آوری ادله جرم را بر عهده دارد. در صورت احراز وقوع جرم، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارسال می‌شود. دادگاه کیفری بر اساس نوع جرم (مانند دادگاه کیفری یک، دو، یا دادگاه انقلاب برای جرایم خاص) به پرونده رسیدگی و رای صادر می‌کند. در صورت اعتراض به رای دادگاه کیفری بدوی، پرونده در دادگاه تجدید نظر استان مورد بررسی مجدد قرار می‌گیرد. در برخی موارد خاص، امکان طرح دعوی در دادگاه عالی کشور نیز وجود دارد.
بنابراین، مسیر رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری از ابتدا تا انتها در مراجع مختلفی طی می‌شود.
3. تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی در هدف از طرح دعوی
یکی از کلیدی ترین تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری، هدف از طرح دعوی است.
- دعاوی حقوقی: هدف اصلی در دعاوی حقوقی، اعاده حق و جبران خسارت وارده به فرد زیان‌دیده است. این خسارت می‌تواند مالی (مانند مطالبه وجه، خسارت قراردادی) یا غیرمالی (مانند مطالبه دیه در برخی موارد، جبران آسیب‌های حیثیتی) باشد. در واقع، فرد خواهان تلاش می‌کند تا از طریق قانون، وضعیت خود را به حالت قبل از وقوع ضرر برساند. وکالت دعاوی حقوقی در این زمینه می‌تواند نقش مهمی در احقاق حق افراد داشته باشد.
- دعاوی کیفری: هدف اصلی در دعاوی کیفری، مجازات فردی است که مرتکب جرم شده است. این مجازات می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی، شلاق، قصاص یا دیه (به عنوان جنبه جبرانی جرم در کنار مجازات) باشد. هدف از مجازات، بازدارندگی فرد خاطی و دیگران از ارتکاب جرم و حفظ نظم و امنیت جامعه است. در این نوع دعاوی، وکالت دعاوی کیفری توسط وکیل کیفری برای دفاع از حقوق متهم یا پیگیری حقوق شاکی اهمیت ویژه‌ای دارد.
4. تفاوت دعاوی حقوقی با کیفری در نقش دادستان
نقش دادستان در دعاوی حقوقی و کیفری کاملاً متفاوت است.
- دعاوی حقوقی: دادستان به طور معمول در دعاوی حقوقی دخالت نمی‌کند، مگر در موارد خاصی که قانون تعیین کرده باشد، مانند دعاوی مربوط به حقوق محجورین یا غایبین. در این نوع دعاوی، طرفین دعوی اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که به طور مستقیم درگیر موضوع اختلاف شده‌اند.
- دعاوی کیفری: دادستانی به عنوان نماینده جامعه، وظیفه تعقیب و پیگیری جرایم را بر عهده دارد. دادستان پس از وصول شکایت یا اطلاع از وقوع جرم، دستور انجام تحقیقات را صادر می‌کند و در صورت احراز مجرمیت متهم، او را تحت تعقیب قرار داده و پرونده را به دادگاه کیفری ارسال می‌کند. دادستان کل عالی‌ترین مقام دادستانی در کشور است.
5. تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در هزینه دادرسی
پرداخت هزینه دادرسی نیز یکی دیگر از تفاوت‌های مهم بین این دو نوع دعوی است.
- دعاوی حقوقی: برای طرح دعوای حقوقی، خواهان ملزم به پرداخت هزینه دادرسی است. میزان این هزینه معمولاً بر اساس ارزش خواسته (موضوع دعوی) تعیین می‌شود.
- دعاوی کیفری: در دعاوی کیفری، شاکی نیازی به پرداخت هزینه دادرسی در مراحل اولیه (مانند طرح شکایت در دادسرا) ندارد. البته، ممکن است در مراحل بعدی رسیدگی در دادگاه، هزینه‌هایی مانند هزینه کارشناسی بر عهده طرفین قرار گیرد.
6. تفاوت دعاوی حقوقی با کیفری در قابلیت گذشت
قابلیت گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، یکی دیگر از تفاوت‌های دعاوی حقوقی و کیفری است.
- دعاوی حقوقی: در دعاوی حقوقی، معمولاً حق با خواهان است و او می‌تواند در هر مرحله از دادرسی از دعوای خود صرف نظر کند.
- دعاوی کیفری: در دعاوی کیفری، بسته به نوع جرم، قابلیت گذشت متفاوت است. در برخی از جرایم خصوصی (مانند برخی از موارد توهین یا ضرب و جرح سبک)، با گذشت شاکی، تعقیب یا مجازات متهم متوقف می‌شود. اما در جرایم عمومی (مانند قتل، سرقت)، حتی با گذشت شاکی، جنبه عمومی جرم همچنان باقی است و دادگاه می‌تواند متهم را مجازات کند.
7. تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی در نوع رای صادر شده
نوع رایی که در دعاوی حقوقی و کیفری صادر می‌شود، متفاوت است.
- دعاوی حقوقی: در دعاوی حقوقی، دادگاه معمولاً حکم به الزام خوانده به انجام کاری (مانند پرداخت وجه، تحویل مال) یا جبران خسارت صادر می‌کند.
- دعاوی کیفری: در دعاوی کیفری، در صورت اثبات مجرمیت متهم، دادگاه رای به مجازات او صادر می‌کند. این مجازات می‌تواند شامل موارد ذکر شده در بخش هدف از طرح دعوی باشد.
جدول مقایسه‌ای تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری
| ویژگی | دعوای حقوقی | دعوای کیفری |
| موضوع | نقض حقوق شخصی یا مالی | وقوع جرم و تهدید نظم عمومی |
| هدف اصلی | جبران خسارت وارده | مجازات مرتکب و جلوگیری از تکرار جرم |
| نحوه طرح دعوی | تنظیم و ارائه دادخواست | تنظیم و ارائه شکایت کیفری یا شکواییه |
| مرجع رسیدگی اولیه | دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف | دادسرا |
| مرجع رسیدگی نهایی | دادگاه تجدید نظر حقوقی | دادگاه تجدید نظر کیفری |
| نقش دادستان | معمولاً عدم دخالت، مگر در موارد خاص | تعقیب و پیگیری جرایم به نمایندگی از جامعه |
| هزینه دادرسی | پرداخت هزینه دادرسی الزامی است | معمولاً در مراحل اولیه نیازی به پرداخت هزینه نیست |
| قابلیت گذشت | معمولاً قابل گذشت است | بسته به نوع جرم، ممکن است قابل گذشت یا غیرقابل گذشت باشد |
| نوع رای صادر شده | حکم به الزام یا جبران خسارت | رای به مجازات |
| طرفین دعوی | خواهان و خوانده | شاکی و متهم |
| قوانین حاکم | قانون مدنی، قانون تجارت، آیین دادرسی مدنی، حقوق خانواده، حقوق کار | قانون مجازات اسلامی، قوانین جزایی، آیین دادرسی کیفری، حقوق متهم |
نکات مهمی که باید بدانید:
- آیین دادرسی: هر دو نوع دعوا، از آیین دادرسی خاص خود تبعیت می‌کنند. آیین دادرسی مدنی برای دعاوی حقوقی و آیین دادرسی کیفری برای دعاوی کیفری. این تفاوت‌ها در نحوه رسیدگی، مهلت‌ها و تشریفات قانونی بسیار مهم هستند.
- وکیل دادگستری: چه در دعاوی حقوقی و چه در دعاوی کیفری، داشتن یک وکیل پایه یک دادگستری متخصص می‌تواند مسیر پرونده شما را به طور چشمگیری تغییر دهد. وکیل با تسلط بر قوانین و رویه‌های قضایی، بهترین راهکار را به شما ارائه می‌دهد. برای مثال، برای پرونده‌های حقوقی، وکالت حقوقی و برای پرونده‌های کیفری، وکیل کیفری لازم است.
- مشاوره حقوقی آنلاین: در دنیای امروز، دسترسی به مشاور حقوقی آنلاین این امکان را می‌دهد که در کوتاه‌ترین زمان، اطلاعات لازم را کسب کرده و از سردرگمی نجات پیدا کنید.
- مرکز مشاور وکیل دادمان: این مرکز می‌تواند نقطه‌ای برای دریافت مشاوره تخصصی و وکالت در انواع دعاوی باشند و شما را از ابتدا تا انتهای مسیر یاری کنند.
سخن پایانی
درک تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری، گام اول و بسیار مهم در مواجهه با هرگونه مشکل یا اختلاف قانونی است. در حالی که دعاوی حقوقی بر سر جبران خسارت و احقاق حقوق شخصی تمرکز دارند، دعاوی کیفری به دنبال مجازات مرتکبین جرم و حفظ نظم عمومی جامعه هستند. در هر دو حالت، مشورت با یک وکیل متخصص و آگاه به آیین نامه اجرایی مربوطه، بهترین تصمیم است تا بتوانید با اطمینان و آگاهی کامل، مسیر قانونی خود را طی کنید. به یاد داشته باشید، قانونگذاری مستمر و تغییرات در مجلس قانونگذاری ممکن است بر این حوزه‌ها تأثیر بگذارد، پس همواره از آخرین تغییرات مطلع باشید.